توضیحاتی درباره ی قلعه فلک الافلاک (دژ شاپور خواست) + تصاویر

این قلعه زیبا و دیدنی با 5300 متر مربع مساحت بر فراز تپه ای در مرکز شهر خرم آباد، با چشم اندازی فوق العاده زیبا قرار گرفته است. حریم این تپه باستانی، از شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم آباد و از غرب به خیابان و محله دوازده برجی و از سمت شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می شود. نام قدیم آن که به دوران ساسانیان بر می گردد، دژ شاپور خواست بوده و دارای 8 برج مدور و دیوارهای بلند و مستحکم است. وسعت محوطه باستانی که محل واقعی تحولات تاریخی بناست، حدود 400×300 متر مربع و ارتفاع تپه با احتساب دیوارهای بنا از سطح خیابانهای مجاور حدود 40 متر است. فضای داخلی بنای فعلی به چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیاط و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده است. ابعاد حیاط اول 5/22×31 متر و ابعاد حیاط دوم 21×29 متر است. در ورودی بنا در سمت شمال و در بدنه برج شمال غربی تعبیه شده است. آب قلعه به وسیله یک حلقه چاه با عمق 40 متر تامین می شده که در حال حاضر نیز قابل بهره برداری است.

این قلعه با اشراف کامل بر اطراف، محل امن و سنگری محکم برای حکام در مقابله با مخالفان بوده و در برخی موارد نیز به عنوان مرکز حکومت منطقه ای و حتی کاروانسرا مورد استفاده قرار می گرفته است. قبل از انقلاب اسلامی از قلعه به عنوان زندان استفاده می شده است. مصالح بنای فعلی مرکب از خشت، آجر، سنگ و ملات است. پیدایش شهر خرم آباد از این قلعه بوده و به تدریج در اطراف آن توسعه یافته است. چشمه ای با آب زلال و خنک به نام گلستان در تمام سال از زیر قلعه جاری است که با استخر و پارک موجود، زیبایی خاصی به حاشیه قلعه داده است.
این بنا علاوه بر ویژگیهای معماری پر صلابت، گنجینه ای منحصر به فرد نیز دارد. این گنجینه دارای بخش های باستان شناسی و مردم شناسی است و ابزارهای سنگی عهد حجر، سفالینه های پیش از تاریخ، مهرهای متنوع سنگی، اشیای بی نظیر و مقدس مفرغی، ظروف و اشیای مربوط به دوران اسلامی و نمونه هایی از سنگ مزارهای منقوش لرستان را در دل خود جای داده است. در فضای داخلی این قلعه، به غیر از مجموعه موزه، کتابخانه تخصصی، آزمایشگاه تحقیقاتی مرمت آثار تاریخ و چایخانه نیز دایر شده و در حال بهره برداری است. این اثر بزرگ فرهنگی، به شماره 883 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بنا به تحقیقات آنوبانینی قلعه فلک الافلاک دارای برج و بار و چشم اندازهای مناسب و مشرف بر منطقه بوده و محل امنی برای حکام مرکزی بشمار می آید. در سال1404 هجری مه قبلا دژ شاهپور خاصت نامیده میشده است ودر قرن 18 آن را دژ خرم آباد نامیده اند در کوهای مجاور نیز برج هایی ساخته شده بود که سنگری مناسب برای معترزین نسبت به حکومت وقت بوده است ای قلعه بر فراز تپه ای در وسط شهر خرم آباد واقع گردیده است که قدمت آن به دوره ساسانیان میرسد قلعه دارای 12 برج بوده است و هر برج در ماه شاخص نیمروز بوده است به همین دلیل به 12 برجی مربوط بوده و اطلاق نام فلک الا اقلاک به آن در زمان قاجار می باشد در زیر قلعه سمت شمال شرقی روی آن سرچشمه هایی جاری است که آب مورد نیاز قلعه به وسیله ی چاه عمیقی به عمق 50 متر از آن تامین میشده است محیط کلی قلعه 228/60 متر و بلند ترین دیوار آن تا سطح تپه 22/5 متر میباشد قلعه طوری ساخته شده است که بر تمام شهر اشراف داشته و در اطراف آن کنگره هایی وجود دارد كنگره های اطراف با روی آن روزنه هایی برای دفاع دارد، در این کنگره ها سوراخ هایی تعبیه شده است که به هنگام محاصره قلعه تیر اندازان از آن استفاده میکرده اند.
قلعه دارای 2 حیاط است که سالن های جنوبی حیاط اول به وسیله ی راهرویی به هم وصل میشوند در سالن حیاط دوم دو راه رو زیر زمینی وجود دارد که به خارج قلعه راه داشته ودر موقع ضروری از آن استفاده میشده است. رژیم منفور پهلوی مدت زمانی از این قلعه به عنوان زندان سیاسی استفاده نموده.

از این قلعه در منابع تاریخی مکتوب با نامهای متفاوت دژ شاپور خواست یا سا بر خاست، دزبر، قلعه خرم آباد و سر انجام قلعه فلک الافلاک یاد شده است. نام گذاری اخیر از دوره قاجاریه بر روی این بنا مانده و می توان گفت با مسمی ترین نام گذاری قلعه است. در هر حال بنای اولیه این دژ ظاهراً مربوط به دوره ساسانی است اما برخی منابع بنای آن را به زمان شجاع الدین خورشید سر سلسله اتابکان لر در قرن چهارم هجری نسبت می دهند. قول مردم منطقه و مدارک تحقیقی بر وجود با رویی دو لایه و خشتی با دوازده برج حول بنای فعلی در گذشته دلالت دارند. این با روی گرداگرد بنا بیشتر به سمت غرب گسترش داشته است و از بقایای برج های دوازده گانه آن، آثار دو برج در شمال غرب و جنوب شرق محوطه گرداگرد قلعه فعلی قابل مشاهده و بررسی می باشد. مصالح بنای کنونی را خشت، آجر، سنگ و ملات تشکیل داده اند.
باقی ماندن بنای قلعه و بازسازی آن در ادوار مختلف تاریخی مرهون موقعیت سوق الجیشی ممتاز تپه مذکور در گلو گاه دره خرم آباد بوده است و از این رو بنای قلعه آثار تحولات معماری ادوار گوناگون را هم با خود دارد. همچنین در بنای این قلعه به راههای عبور و مرور شمال به جنوب و شرق به غرب نیز توجه شده است. قلعه فلک الا افلاک پس از ثبت در فهرست آثار ملی ایران موزه فلک الا فلاک نام گذاری شده است و در حال حاضر دارای بخش های مردم شناسی، هنر های سنتی و باستانی می باشد. در قسمت موزه مردم شناسی عکس ها و ماکت های کوچک و بزرگ متعددی از ابعاد و جنبه های مختلف زندگی مردان وزنان روستایی و عشایری منطقه لرستان به نمایش گذاشته شده اند و در کنار آنها لباس های محلی مردم منطقه نیز در معرض تماشا قرار دارند. یکی از دیدنی های موزه مردم شناسی این قلعه، سنگ قبرهای مردان و زنان منطقه است که با سایر نواحی ایران تفاوت ماهوی دارند، زیرا در این نواحی رسم بر این بوده که بر بالای قبر متوفی یک سنگ عمودی کار گذارند و بر روی آن صحنه هایی از زندگی فرد متوفی را حجاری و حکاکی کنند. مثلاً اگر فرد متوفی یک شکارچی بوده بر روی سنگ قبر عمودی وی تصاویری از اسلحه و شکار و..... حک شده است. تعدادی از این نوع سنگ قبرها با تصاویر گو ناگون در قسمتی از موزه مردم شناسی فلک الا فلاک برای دیدار بازد ید کنندگان جمع آوری شده اند.
بخش مهم و قابل توجه دیگر موزه فلک الافلاک، قسمت باستانشناسی آن ست. در موزه با ستانشناسی تعداد قابل توجهی اشیاء ارزشمند مفرغی، سفالی و سنگی از هزاره های پیش از میلاد که طی سالهای اخیر از قاچاق چیان و حفاران غیر مجاز ضبط شده اند و یا در اثر حفاری هیئت های باستانشناسی به دست آمده اند، به نمایش گذارده شده اند و مجموع آنها بیانگر قدمت، د یرینگی و پیشرفته گی تمدن کهن منطقه لرستان می باشند. البته در حال حاضر موزه با ستانشناسی قلعه برای سامان دهی اشیاء، نصب ویترین های جدید و تقسیم بند های داخلی موزه و نیز کار شناسی اشیاء تازه به دست آمده تعطیل است و بیشتر اشیاء آن نیز به مخزن موزه منتقل شده اند. نمایش دوباره این آثار پس از سامان دهی و نیز انجام بررسی های کارشناسانه برروی اشیاء تازه به دست آمده، در دریافت تصویری کامل تر و دقیق تر از جایگاه واقعی تمدن کهن منطقه نقش بسزا خواهد داشت.

تصاویری زیبا از قلعه فلک الافلاک